Het geluid van eerbied: ontmoet de hoornblazers

Militair ceremonieel omvat veel meer dan de beëdigingen die de Fanfare ‘Korps Nationale Reserve’ regelmatig muzikaal omlijst. Een wat minder zichtbare, maar zeer belangrijke en structurele taak van een aantal muzikanten binnen de FKNR, zijn de hoornblaasdiensten. Binnen het orkest vervullen onder meer korporaal Martsje Holm en korporaal Maxine Tegelaers deze eervolle rol, waarbij ze de statige klanken van militaire signalen laten weerklinken op militaire (her)begrafenissen en as-verstrooiingen. Hun muziek doorbreekt de stilte en spreekt een taal van laatste eer. In dit interview delen zij hun ervaringen, uitdagingen en de betekenis achter deze bijzondere diensten.

Een van de taken als trompettist bij de militaire orkesten, is het invullen van de hoornblazerdiensten. Welke trompettist hiervoor ingezet wordt, is bij ieder orkest anders: wie is er beschikbaar, welke trompettist kan er eventueel gemist worden op dat moment? Er wordt van de trompettist verwacht dat hij of zij ook zelfstandig hoornblazer diensten kan doen. Korporaal Maxine Tegelaers is al ruim veertien jaar actief als hoornblazer. Toen ze startte bij het orkest, waren alle trompettisten standaard hoornblazer. Ook korporaal Martsje Holm heeft inmiddels al flink wat hoornblaasdiensten op haar naam staan. De meeste hoornblaasdiensten zijn begrafenissen, herdenkingen of as-verstrooiingen. Zo nu en dan speelt de hoornblazer bij een bijzetting of herbegrafenis of bij aankomst op een vliegveld van een overleden militair. Martsje vertelt hoe de dienst vervolgens in elkaar zit: ‘De meeste diensten zijn begrafenissen, herdenkingen of as-verstrooiingen. Je reist in je eentje naar de dienst toe, gaat hierna altijd op zoek naar je contactpersoon en spreekt de dienst nogmaals door. Vaak is er tussendoor nog wel even tijd voor een kopje koffie en soms ook ruimte om met nabestaanden of veteranen te praten. Hier komen soms de meest bijzondere gesprekken uit voort. Vaak zijn mensen vooraf al vol dank voor onze bijdrage. Als de ceremonie begint, kan het zijn dat er tijdens de dienst meerdere signalen moeten worden gespeeld. Bijvoorbeeld signaal ‘geeft acht’ of ‘hijs de vlag’. De meeste diensten zijn uitvaarten of herdenkingen en dan ben je pas als laatste aan de beurt. Er wordt dan geroepen door de uitvaartbegeleider of militair: ‘Hoornblazer, signaal Taptoe’.’ De hoornblazer houdt zelf de minuut stilte die daarop volgt bij. Dat bijhouden van de tijd doen ze flink ouderwets; simpelweg tot zestig tellen.

Emotioneel

Spelen op een dergelijke emotionele gelegenheid is bijzonder werk, vinden zowel Martsje als Maxine. ‘Het is heel dankbaar werk om te doen. Hoornblazen is een soort laatste eerbetoon en dat is bijzonder. Bij herbegrafenissen worden mensen herbegraven op een ereveld, maar soms worden er natuurlijk ook militairen in actieve dienst begraven. Die zijn vaak nog best wel jong, tussen de veertig en de vijftig. Dat is heel verdrietig. Dat zet je ook zelf met beide benen op de grond; het leven kan zo voorbij zijn,’ legt Maxine uit. Martsje herkent dit: ‘In sommige gevallen worden er heftige en emotionele speeches gehouden voordat je een signaal mag spelen. Zeker als jonge kinderen over hun pas overleden ouder spreken, komt dit soms extra hard binnen. Als het moment aanbreekt dat ik mijn signalen mag gaan spelen, probeer ik kort hiervoor mijn focus weer te herpakken. Dit kan soms door even op mijn ademhaling te letten of te denken aan waarom wij voor dit werk zijn aangesteld. Nu moet het gebeuren!’ Maxine: ‘Die emotionele lading is de extra uitdaging, daarom is dit werk speciaal om te doen. Het is niet zomaar spelen, het betekent echt iets, het doet ertoe.’ 

Een laatste signaal

Het signaal Taptoe is een bijzonder eerbetoon. Dat moet natuurlijk ook muzikaal in orde zijn. Als muzikant zoek je naar een balans tussen technisch hoogstandje en tegelijk het overbrengen van emotie. ‘Als je signalen vaker speelt, kun je goed nadenken en meer focussen op het gevoel wat je overbrengt met een signaal: hoe snel speel ik het? Welke noot kan ik langer of korter aanhouden? Op welke noot speel ik hoeveel vibrato? Als je een relatief nieuw signaal speelt, wat je net hebt ingestudeerd, dan zoek je vaak op hoe anderen dit eerder hebben gespeeld. Hoe vaker je iets speelt, hoe meer je het signaal je eigen kan maken,’ vertelt Martsje, ‘De mensen waarvoor je het signaal speelt zijn collega’s, maar hebben vaak veel meer meegemaakt en betekend voor mensen in nood dan wij. Als muzikant voeren we toch wel de mooiste en veiligste taken uit bij defensie. Toch dragen wij hetzelfde pak en zijn we niet minder collega’s. Het minste wat wij als hoornblazer kunnen doen voor deze collega’s, is dan toch het spelen van een laatste signaal als eerbetoon en dank voor zijn of haar diensten.’ Maxine onderstreept het belang van de gedachte achter simpelweg de noten die gespeeld worden: ‘Voor mij is het belangrijk dat er gespeeld wordt door iemand voor wie het ertoe doet. Iemand die die lading snapt. Het mag niet emotieloos zijn, daarmee doe je geen eer aan de overledene.’